Οι ψυχολογικές δυσκολίες των Χριστουγέννων και ο ρόλος της Θετικής Ψυχολογίας

Όλοι περιμένουμε τα Χριστούγεννα για να ξεκουραστούμε, να περάσουμε όμορφα με τους αγαπημένους μας, ακόμα και για να διασκεδάσουμε. Είναι όμως όλα αυτά εφικτό να γίνουν μέσα σε ένα τόσο μικρό χρονικό διάστημα; Θα μας προσφέρουν την ικανοποίηση και την ευχαρίστηση που φανταζόμαστε ότι θα νιώσουμε καθώς περιμένουμε τα Χριστούγεννα;

Ας δούμε λίγο καλύτερα τις ψυχικές δυσκολίες που ενδέχεται να βιώσουμε την περίοδο των Χριστουγέννων και πως μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά.

Γιατί η περίοδος των γιορτών μας κάνει να νιώθουμε μελαγχολικοί;

         Παρόλη τη φαινομενικά καλή διάθεση που παρατηρούμε γύρω μας όσο πλησιάζουν τα Χριστούγεννα, πολλοί άνθρωποι βιώνουν έντονα αρνητικά συναισθήματα κατά την περίοδο των γιορτών. Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή αυτά που περιμένουμε ότι θα πετύχουμε, δηλαδή οι προσδοκίες μας, δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

• Η τοξική θετικότητα

Κατά την περίοδο των γιορτών καλλιεργείται παντού γύρω μας μία ατμόσφαιρα σχεδόν «τοξικής θετικότητας». Από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μέχρι και τα στολισμένα πολυκαταστήματα, ακόμη και από πολύ καιρό πριν έρθουν τα Χριστούγεννα, όλα γύρω μας φωνάζουν ότι πρέπει να είμαστε χαρούμενοι και αισιόδοξοι.

Ωστόσο, η ψυχολογική μας διάθεση πολλές φορές δεν συνάδει με τη γιορτινή ατμόσφαιρα. Τα προβλήματα που καλούμαστε να διαχειριστούμε συνεχίζουν να υπάρχουν και οι ψυχικές διαταραχές που μας ταλάνιζαν στο παρελθόν μπορεί να ξανακάνουν την εμφάνισή τους. Ίσως αισθανόμαστε παράταιροι όταν νιώθουμε έτσι, καθώς έχουμε την λανθασμένη πεποίθηση ότι όλοι περνάνε καλά εκτός από εμάς ή ότι θα έπρεπε να είμαστε χαρούμενοι. Σαν να υπάρχει ένας ρόλος που πρέπει να παίξουμε και αποτυγχάνουμε.

• Τα οικογενειακά τραπέζια

Τα Χριστούγεννα υπάρχει η παράδοση των οικογενειακών τραπεζιών, που μπορεί να γίνουν πολύ επώδυνα για κάποιους ανθρώπους, και είναι μία αφορμή που πυροδοτεί αρνητικά συναισθήματα κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων. Πολύ συχνά οι οικογένειες δεν είναι τόσο αγαπημένες όσο φαίνονται στις Χριστουγεννιάτικες διαφημίσεις και η οικογενειακή θαλπωρή απουσιάζει από πολλά σπίτια. Οι ψυχολογικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα μέλη αυτών των οικογενειών, που είναι πολύ περισσότερες από όσες πιστεύουμε, δεν φαίνονται σε κανένα πολυκατάστημα και δεν ακούγονται από κανένα ηχείο στο δρόμο.

• Η υπερκατανάλωση

Η σχεδόν καταναγκαστική κατανάλωση υλικών αγαθών είναι ένας ακόμη λόγος που ενδέχεται να προκαλέσει αρνητικά συναισθήματα κατά την διάρκεια της Χριστουγεννιάτικης περιόδου. Οι οικονομικές δυσκολίες είναι μία πραγματικότητα που δεν μπορεί να πασπαλιστεί με Χριστουγεννιάτικη χρυσόσκονη. Όσο κι αν παλεύουμε όλο το χρόνο να κάνουμε οικονομία, την περίοδο των Χριστουγέννων υπάρχει η έντονη τάση για υπερκατανάλωση ή κατανάλωση προϊόντων που μπορεί να μη χρειαζόμαστε ή μπορεί να μην προσφέρουν τίποτα στην συναισθηματική μας ευημερία. Είτε θέλουμε να αγοράσουμε και αδυνατούμε λόγω οικονομικής στενότητας, είτε αγοράζουμε με την προσδοκία να νιώσουμε χαρούμενοι, το αποτέλεσμα και στις δύο περιπτώσεις μπορεί να είναι η απογοήτευση και η μελαγχολία.

• Η μοναξιά

Για κάποιους ανθρώπους τα Χριστούγεννα δεν είναι συνώνυμα της συντροφικότητας και της θαλπωρής. Κάποιοι άνθρωποι είναι μακριά από τους αγαπημένους τους ή έχουν χάσει κάποιον δικό τους άνθρωπο. Η αίσθηση της απώλειας και της μοναξιάς μπορεί να ενταθεί κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων, καθώς γίνεται φανερή η συναισθηματική τους διαφοροποίηση από το υποτιθέμενο θετικό και οικογενειακό κλίμα των Χριστουγέννων.

Πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις ψυχικές δυσκολίες των Χριστουγέννων;

         Η Θετική Ψυχολογία προτείνει κάποιους τρόπους διαχείρισης των ψυχικών δυσκολιών που βιώνουμε την περίοδο των Χριστουγέννων. Ας δούμε όμως λίγο καλύτερα τι είναι η Θετική Ψυχολογία.

Η Θετική Ψυχολογία αναπτύχθηκε ως κλάδος της Ψυχολογίας το 2002 από τον Martin Seligman και υπάρχει στον χώρο της Ψυχολογίας τα τελευταία 25 περίπου χρόνια. Η Θετική Ψυχολογία αναπτύχθηκε ως ένα κίνημα που στόχο είχε να εστιάσει στα θετικά στοιχεία του ανθρώπινου ψυχισμού και τις δυνατότητές του. Η Θετική ψυχολογία είναι ένας κλάδος της επιστήμης της Ψυχολογίας που μελετά την ανθρώπινη συμπεριφορά υπό το πρίσμα της ενίσχυσης των θετικών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας και της επιδίωξης της βέλτιστης ανθρώπινης λειτουργίας, σε αντίθεση με τις παραδοσιακές θεωρίες ψυχολογίας, οι οποίες επικεντρώνονται στην αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών. Η Θετική ψυχολογία μελετά τα δυνατά σημεία της ανθρώπινης προσωπικότητας και την επίδραση των θετικών συναισθημάτων στην καθημερινή εμπειρία του ανθρώπου. Σύμφωνα με τη Θετική ψυχολογία τα θετικά συναισθήματα, η εύρεση νοήματος και οι θετικές διαπροσωπικές σχέσεις ενισχύουν την ψυχική ανθεκτικότητα, η οποία με τη σειρά της στέκεται ως αρωγός στις καθημερινές δυσκολίες που συναντούν οι άνθρωποι στην πορεία της ζωής τους.

• Μύθοι και αλήθειες για την Θετική Ψυχολογία

Μύθος: Η Θετική Ψυχολογία μας λέει ότι πρέπει πάντα να σκεφτόμαστε θετικά.

Αλήθεια: Η Θετική Ψυχολογία τονίζει πολύ περισσότερο τη σημασία της ανάπτυξης της ψυχικής δύναμης των ανθρώπων παρά τον τρόπο σκέψης τους. Η Θετική Ψυχολογία προτείνει τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι έχουν την ευκαιρία να ενισχύσουν τα ψυχικά τους χαρίσματα, τα οποία κατ’ επέκταση θα τους βοηθήσουν να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις διάφορες δυσκολίες.

Μύθος: Η Θετική Ψυχολογία μας λέει ότι πρέπει πάντα να είμαστε χαρούμενοι.

Αλήθεια: Η Θετική Ψυχολογία υπογραμμίζει την αξία και τη χρησιμότητα τόσο των θετικών, όσο και των αρνητικών συναισθημάτων. Η αναγνώριση των συναισθημάτων βοηθά τους ανθρώπους να ενισχύσουν τα στοιχεία του χαρακτήρα τους που θα συμβάλλουν στην επίτευξη της ευημερίας.

Μύθος: Ο στόχος της Θετικής Ψυχολογίας είναι να είμαστε συνεχώς ευτυχισμένοι.

Αλήθεια: Στην πραγματικότητα, ο Martin Seligman διαχώρισε την έννοια της «ευτυχίας» από την έννοια της «ευημερίας».

Θεωρεί ότι η υπέρμετρη χρήση της λέξης «ευτυχία» την έχει κάνει να χάσει το νόημά της και συνδέει την «ευημερία» με την ικανοποίηση από τη ζωή.

Τα θετικά συναισθήματα, η δέσμευση, οι θετικές σχέσεις, το νόημα ή σκοπός και τα επιτεύγματα είναι ποιότητες που μπορούν να μετρήσουν τα επίπεδα της ευημερίας.

Έτσι η ευημερία μπορεί να καλλιεργηθεί και να συμβάλλει στην στοχοθεσία ζωής του ανθρώπου.

Τι μπορείτε να κάνετε εάν βιώνετε αρνητικά συναισθήματα την περίοδο των Χριστουγέννων;

         Η προσέγγιση της Θετικής Ψυχολογίας μπορεί βοηθήσει στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των ψυχικών δυσκολιών που βιώνουμε τα Χριστούγεννα. Εάν νιώθεις άσχημα ή διαφορετικά από αυτό που «ορίζει» το πνεύμα των Χριστουγέννων, δοκίμασε τις παρακάτω απλές και πρακτικές συμβουλές:

• Έλεγχος της πραγματικότητας: Μία ρεαλιστική ματιά στην πραγματικότητα βοηθάει πάντα να αντιληφθούμε την κατάσταση στις πραγματικές της διαστάσεις. Αναλογίσου πως θα αντιμετώπιζες το πρόβλημά σου δύο μήνες πριν ή δύο μήνες μετά. Μήπως το γεγονός ότι διανύουμε την περίοδο των Χριστουγέννων μεγεθύνει το πρόβλημα ή σε κάνει να νιώθεις ότι πρέπει να το αγνοήσεις ή να το αποφύγεις; Δοκίμασε να σκεφτείς το πρόβλημά σου από διαφορετικές οπτικές πλευρές και από διαφορετικές χρονικές στιγμές. Έτσι θα αποκτήσεις μία πιο μεγάλη και γενική εικόνα για αυτό και θα μπορέσεις να σκεφτείς πιο αντικειμενικά.

• Ενεργοποίηση της εσωτερικής σου δύναμης: Θυμήσου με ποιο τρόπο διαχειρίστηκες παρελθοντικές δυσκολίες. Όλοι έχουμε μέσα μας ψυχικούς πόρους δύναμης και ενέργειας που πολλές φορές αγνοούμε. Να γνωρίζεις ότι οι εσωτερικές μας δυνάμεις υπάρχουν μέσα μας και απλά χρειάζεται να τις ενεργοποιήσουμε. Μπορείς να απαριθμήσεις όλα τα θετικά στοιχεία του χαρακτήρα σου ή να ανατρέξεις σε στιγμές που πέτυχες κάτι σημαντικό για σένα. Ακόμα και πράγματα που θεωρείς «ασήμαντα» μπορεί να είναι αφορμή να αναδειχθούν τα πιο δυνατά χαρακτηριστικά σου, όπως μία στιγμή που βοήθησες έναν φίλο ή μία μέρα που απόλαυσες πραγματικά μία εμπειρία σου. Παρομοίως και τα Χριστούγεννα, μπορούν να είναι όσο ασήμαντα ή σημαντικά εμείς επιλέξουμε να είναι.

• Εναλλακτικές επιλογές: Τι άλλο θα μπορούσες να κάνεις; Πως αλλιώς θα μπορούσες να σκεφτείς για αυτό που συμβαίνει; Αν αυτή η κατάσταση είχε ένα διαφορετικό νόημα από αυτό που της δίνεις τώρα ποιο θα ήταν αυτό; Τι θα πρότεινες σε έναν φίλο σου; Πολλές φορές εγκλωβιζόμαστε σε μία συνθήκη αδυνατώντας να σκεφτούμε εναλλακτικά και η περίοδος των Χριστουγέννων ίσως είναι μία από αυτές τις συνθήκες. 

• Αποδοχή της κατάστασης: Κάποιες φορές η πραγματικότητα είναι πολύ άσχημη και αυτό δεν αλλάζει. Όσο δύσκολο κι αν είναι χρειάζεται να αποδεχτούμε το γεγονός ότι σε κάποια πράγματα δεν έχουμε τον έλεγχο. Ακόμα και τα αρνητικά συναισθήματα πρέπει να βιωθούν έτσι ώστε να μην καταπιεστούν και αποθηκευτούν μέσα μας, καθώς αυτό μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Εάν δυσκολεύεσαι να διαχειριστείς αυτό που βιώνεις μη διαστάσεις να ζητήσεις βοήθεια. Μίλα σε κάποιον ειδικό, ώστε να σου δείξει τον τρόπο να ξεκλειδώσεις τις εσωτερικές σου δυνάμεις.

Τελικά τα Χριστούγεννα, όπως και όλα όσα σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και βιώνουμε είναι μέσα στο μυαλό μας. Κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων είμαστε οι ίδιοι άνθρωποι που είμαστε και τον υπόλοιπο χρόνο. Έτσι, η περίοδος των Χριστουγέννων μπορεί να είναι όμορφη και ήρεμη ή γλυκόπικρη, συνηθισμένη, ακόμα και βαρετή ή δυσάρεστη, μα ποτέ δεν μπορεί να είναι ιδανική.

Βιβλιογραφία

Lomas, T. & Ivtzan, I. (2016). Second wave positive psychology: Exploring the positive-negative dialectics of well-being. Journal of Happiness Studies, 17 1753-1768. https://doi.org/10.1007/s10902-015-9668-y

Ryan, R. M., Huta, V., & Deci, E. L. (2008). Living well: A self-determination theory perspective on eudaimonia. Journal of Happiness Studies, 9(1), 139-170. https://doi.org/10.1007/s10902-006-9023-4

Seligman, M. E. (2002). Positive psychology, positive prevention, and positive therapy. Handbook of positive psychology, 2 (2002), 3-12.

Seligman, M.E.P. & Csikszentmihalyi, M. (2014). Positive Psychology: An Introduction. In: Flow and the Foundations of Positive Psychology. Springer. https://doi.org/10.1007/978-94-017-9088-8_18

Σταλίκας, Α. & Μυστικίδου, Π., (2011). Εισαγωγή στη θετική Ψυχολογία. Εκδόσεις Τόπος.